Trong những giai đoạn lịch sử đầy biến động, Hà Nội hiện lên là biểu tượng thiêng liêng của lòng yêu nước và ý chí bất khuất. Những ca khúc ra đời trong thời kỳ kháng chiến mang âm hưởng hùng tráng, là lời hiệu triệu tinh thần dân tộc. Từ những câu hát đầu tiên của “Người Hà Nội” (Nguyễn Đình Thi) với khí phách hào hoa nhưng sục sôi, đến niềm hân hoan vỡ òa, tràn đầy dự cảm lịch sử của “Tiến về Hà Nội” (Văn Cao). Sau này, giữa những ngày tháng khó khăn, các tác phẩm như “Hà Nội niềm tin và hy vọng” (Phan Nhân) hay “Bài ca Hà Nội” (Vũ Thanh) tiếp tục khắc họa một Thủ đô kiên cường, anh dũng, nơi niềm tin vào tương lai tươi sáng không bao giờ tắt.
Khi đất nước bước vào thời kỳ hòa bình, cảm hứng về Hà Nội chuyển mình sâu lắng hơn, tập trung vào vẻ đẹp trữ tình và những khoảnh khắc đời thường. Mùa thu Hà Nội, với đặc trưng của gió heo may, lá vàng và hương hoa sữa nồng nàn, đã trở thành đề tài kinh điển, đi sâu vào lòng người nghe qua những tác phẩm bất hủ. Hình ảnh “mùa thu Hà Nội” (Trịnh Công Sơn) hay “Có phải em mùa thu Hà Nội” (Trần Quang Lộc) không chỉ là sự mô tả cảnh vật mà còn là sự đồng điệu giữa thiên nhiên và những rung cảm tinh tế trong tình yêu, nỗi nhớ. Các nhạc sĩ thế hệ trước như Hoàng Hiệp, Hồng Đăng, hay Phú Quang đã để lại những dấu ấn không thể phai mờ, biến nỗi nhớ về Hà Nội thành một thứ “đặc sản” âm nhạc, chất chứa sự hoài niệm, sự thanh lịch và cả những day dứt không tên.
Bên cạnh vẻ đẹp lãng mạn, Hà Nội trong âm nhạc còn mang một góc nhìn rất “đời”, rất thực. Nhạc sĩ Trần Tiến, với kinh nghiệm của một “kẻ du ca”, đã vẽ nên một bức tranh Hà Nội bụi bặm, đôi khi có chút xót xa, gắn liền với những thân phận, những mất mát và sự chấp nhận của cuộc đời. Trong những ca từ của ông, ta thấy một Hà Nội vừa là chốn trở về ấm áp, vừa là nơi chất chứa những nỗi đau không thể hàn gắn. Hình bóng người phụ nữ—người mẹ tần tảo, người thiếu nữ ngượng ngùng—luôn là một nhân tố quan trọng, là linh hồn và sự bình yên mà Hà Nội mang lại cho người đàn ông đi qua giông bão.
Vài thập kỷ trở lại đây, thế hệ nghệ sĩ trẻ lại tiếp tục dòng chảy âm nhạc này với một hơi thở mới mẻ, hiện đại hơn. Họ không chỉ nhìn lại quá khứ mà còn thể hiện tinh thần của người trẻ đang sống và yêu ở hiện tại. Các ca khúc như “Nồng nàn Hà Nội” (Nguyễn Đức Cường) hay “Hà Nội trà đá vỉa hè” (Đinh Mạnh Ninh) mang đến những lát cắt sống động về nhịp sống hối hả, những khoảnh khắc yên bình của buổi sáng sớm, và những nét văn hóa đường phố độc đáo. Dù thành phố có thay đổi, có thêm những cây cầu, những tòa nhà cao tầng, thì tinh thần Thủ đô—sự giao thoa giữa truyền thống và phát triển—vẫn tiếp tục khơi nguồn sáng tạo không ngừng nghỉ.
Tóm lại, Hà Nội trong âm nhạc Việt Nam là một dòng chảy không bao giờ cạn. Từ hùng ca đến trữ tình, từ hoài niệm đến hiện đại, mỗi giai điệu là một lời tự sự, một góc nhìn riêng biệt về thành phố đã nuôi dưỡng biết bao thế hệ nghệ sĩ. Và có lẽ, chính sự đa diện, phong phú về cảm xúc đó đã biến Hà Nội thành một “di sản” âm nhạc quý giá, luôn mời gọi những tâm hồn đồng điệu khám phá và viết tiếp những câu chuyện mới bằng giai điệu.
Tác giả: Hoàng Văn Huy
