Hoàng thành Thăng Long không chỉ là một quần thể di tích mà còn là trái tim địa lý và chính trị của Việt Nam suốt hơn một ngàn năm lịch sử. Được UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa Thế giới, khu trung tâm Hoàng thành là một minh chứng sống động, một cuốn biên niên sử vô giá về sự liên tục của quyền lực và văn hóa dân tộc. Mọi chuyện bắt đầu từ năm 1010 khi Vua Lý Thái Tổ ban Chiếu dời đô, từ bỏ Hoa Lư hiểm trở để chọn Đại La (sau đổi thành Thăng Long) làm nơi định đô, mở ra một kỷ nguyên độc lập, hưng thịnh kéo dài qua các triều đại Lý, Trần, Lê. Quyết định mang tính bước ngoặt này đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của quốc gia Đại Việt.
Giá trị độc đáo và vô song của Hoàng thành nằm ở sự chồng xếp của các tầng văn hóa và kiến trúc qua nhiều thế kỷ. Khu khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu đã phát lộ hàng triệu hiện vật, hé lộ sự phát triển của các phong cách kiến trúc cung đình, từ thời kỳ Lý – Trần với những di vật rồng, hoa sen tinh xảo, thể hiện sự hoa lệ của kinh đô, đến thời kỳ Lê sơ với dấu ấn của Điện Kính Thiên uy nghi. Điện Kính Thiên, nơi vua thiết triều và cử hành những nghi lễ quốc gia quan trọng, dù kiến trúc thượng tầng đã bị phá hủy, nhưng nền móng và bậc thềm đá chạm rồng vẫn còn đó, sừng sững như một lời khẳng định về trung tâm quyền lực không bao giờ mất đi. Những phát hiện này không chỉ là bằng chứng khảo cổ mà còn minh họa cho mối giao lưu văn hóa, kinh tế rộng mở của Thăng Long với thế giới bên ngoài.
Qua thời gian và những biến thiên của lịch sử, dù triều Nguyễn có chuyển kinh đô vào Huế, Hoàng thành Thăng Long vẫn không mất đi vai trò lịch sử của mình. Các công trình như Cột cờ Hà Nội (Kỳ đài) vẫn hiên ngang đứng vững, đánh dấu điểm khởi đầu của trục chính tâm. Đoan Môn, cổng thành cổ kính, tiếp tục chứng kiến bao thăng trầm. Đặc biệt, di sản còn ôm trọn một phần lịch sử hiện đại qua Nhà và Hầm D67 – trung tâm chỉ huy quân sự tối cao trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Sự tồn tại song song giữa dấu ấn phong kiến nghìn năm và công trình quân sự hiện đại đã làm nổi bật tính liên tục của di sản: đây luôn là nơi đặt trung tâm quyền lực quốc gia, từ thời quân chủ đến thời kỳ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hoàng thành Thăng Long ngày nay đã trở thành không gian văn hóa quan trọng của thủ đô, nơi người dân tìm về để chạm vào quá khứ vàng son, khẳng định niềm tự hào về truyền thống “nghìn năm văn hiến” của Thăng Long – Hà Nội.
Tác giả: Hoàng Văn Huy
