Ngày 14/2/2025 tại Hoàng Thành Thăng Long diễn ra Lễ đón chứng nhận làng nghề Gốm sứ Bát Tràng và Dệt lụa Vạn Phúc là thành viên Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới. Đây là hai làng nghề đầu tiên của Việt Nam tham gia vào mạng lưới này, góp phần quảng bá tinh hoa nghề và xúc tiến thương mại cho Hà Nội trong thời gian tới.
Làng gốm Bát Tràng, thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội, là một trong những làng nghề gốm sứ lâu đời và nổi tiếng nhất Việt Nam, hình thành từ thế kỷ XIV-XV khi các dòng họ làm gốm từ Ninh Bình di cư đến vùng Bạch Thổ phường (nay là xã Bát Tràng) để lập nghiệp. Nhờ nguồn đất sét trắng dồi dào, Bát Tràng nhanh chóng phát triển, ban đầu chuyên sản xuất vật dụng sinh hoạt, sau đó mở rộng sang các dòng gốm cao cấp phục vụ tầng lớp quý tộc và cung đình.
Thời kỳ hoàng kim của gốm bát Tràng là vào thế kỷ XV-XVII. Không chỉ phổ biến trong nước gốm Bát Tràng còn được xuất khẩu sang Nhật Bản, Trung Quốc và nhiều nước Đông Nam Á. Tuy nhiên, từ thế kỷ XVIII-XIX, các biến động chính trị và kinh tế đã khiến thị trường xuất khẩu thu hẹp, làm nghề gốm suy giảm. Từ những năm 1960, gốm Bát Tràng hồi sinh nhờ mô hình hợp tác xã và phát triển mạnh mẽ trở lại khi chuyển sang kinh tế thị trường.
Lịch sử hình thành và phát triển
Thời nhà Lý: Xưởng sản xuất gốm của các thợ gốm Thanh Hóa được chuyển về đây.
Thời nhà Trần: Làng gốm Bát Tràng trở thành trung tâm chế tác gốm sứ lớn nhất miền Bắc.
Thời nhà Lê: Nghề gốm Bát Tràng đạt đến đỉnh cao phát triển, sản xuất nhiều loại đồ thờ cúng, đồ gia dụng tinh xảo.
Thời nhà Nguyễn: Nghề gốm Bát Tràng vẫn được tiếp tục phát triển nhưng sản lượng không còn nhiều.
Hiện nay: Làng gốm Bát Tràng đã được phục hồi và phát triển mạnh mẽ, trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước.
Làng gốm tọa lạc tại xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội, cách trung tâm thành phố khoảng 10km và sân bay Nội Bài 40km. Vì vậy nên việc đi lại và tham quan làng gốm không quá khó khăn. Để đến đây du khách có thể di chuyển bằng phương tiện cá nhân như ô tô, xe máy hoặc phương tiện công cộng như xe bus, tàu.
Nếu di chuyển bằng phương tiện cá nhân: Từ trung tâm Hà Nội, bạn di chuyển theo các tuyến đường để đến cầu Chương Dương (hoặc cầu Vĩnh Tuy). Sau đó tiếp tục đi men theo đê sông Hồng để đến làng gốm.
Du lịch làng gốm Bát Tràng
Làng gốm Bát Tràng không chỉ là nơi sản xuất gốm sứ mà còn là một điểm đến du lịch hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước. Đến đây bạn không thể bỏ qua các địa điểm, hoạt động sau:
Làng cổ Bát Tràng
Đặt chân đến Bát Tràng mà không thăm quan làng cổ thì thật thiếu sót. Là cổng trình độc đáo với lối kiến trúc mang đậm phong cách cổ xưa, làng cổ Bát Tràng vẫn giữ nguyên nét cổ kính lưu lại dấu tích thời xa như những con ngõ nhỏ và những ngôi nhà rêu phong xưa cũ.
Tham quan xưởng sản xuất
Du khách có thể trực tiếp tham quan các xưởng sản xuất để theo dõi các công đoạn chế tác gốm, từ chuẩn bị đất sét đến tạo hình, tráng men và nung gốm.
Trải nghiệm làm gốm
Khi đến tham quan làng gốm, du khách không thể bỏ qua hoạt động trải nghiệm tự tay tạo ra một sản phẩm gốm độc nhất vô nhị bằng sức sáng tạo của mình. Nhiều xưởng gốm tại Bát Tràng cung cấp dịch vụ trải nghiệm làm gốm cho du khách. Du khách được hướng dẫn tự tay nặn ra những sản phẩm gốm độc đáo, sau đó các nghệ nhân sẽ nung và tráng men miễn phí.
Nhiều xưởng gốm cung cấp dịch vụ làm gốm thú vị này với mức giá chỉ từ 50.000 VNĐ – 70.000 VNĐ.
Tham quan chợ gốm
Trong làng gốm Bát Tràng có một khu chợ gốm chính là điểm mua sắm lý tưởng cho các sản phẩm gốm sứ với nhiều mẫu mã, kiểu dáng và giá cả đa dạng. Đây không chỉ là nơi trưng bày và bán các sản phẩm gốm tinh xảo để du khách mua về làm quà mà còn là nơi du khách có thể tìm hiểu quy trình nhào nặn để làm nên tác phẩm hoàn chỉnh do các nghệ nhân nổi tiếng thực hiện.
Bảo tàng gốm Bát Tràng
Địa điểm đang được du khách chia sẻ ảnh check in rầm rộ trên mạng xã hội mỗi khi có dịp du lịch Bát Tràng đó chính Bảo tàng gốm. Là công trình được xây dựng khá mới lạ với 7 xoáy ốc khổng lồ đấu lại với nhau, đại diện cho 7 bàn tay mềm mại đang xoay vuốt gốm, khu bảo tàng trở thành điểm nhấn ấn tượng chinh phục cảm tình của khách du lịch.
Ngày nay, làng gốm Bát Tràng không chỉ giữ gìn và phát huy các kỹ thuật truyền thống mà còn sáng tạo, đổi mới để đáp ứng nhu cầu thị trường hiện đại, khẳng định vị thế trong ngành gốm sứ Việt Nam, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế.
Gốm sứ Bát Tràng là sản phẩm mang tính nghệ thuật độc đáo, từ việc lựa chọn nguồn nguyên liệu cầu kỳ và kỹ lưỡng, công cụ chế biến đặc trưng, quy trình và kỹ thuật chuyên biệt thể hiện rõ tài năng, sức sáng tạo của người thợ gốm Bát Tràng qua nhiều thế hệ.
Nét đẹp và độ tinh xảo của gốm Bát Tràng được thể hiện ở quy trình sản xuất thủ công trên bàn xoay, kiểu be trạch tạo xương gốm dày cùng kỹ thuật in trên khuôn gỗ và đổ rót vào khuôn thạch cao. Đặc biệt, kỹ thuật nung gốm ở nhiệt độ cao giúp sản phẩm có độ bền cao, màu sắc đẹp và tinh xảo. Cùng với sự kết hợp tinh tế giữa các loại men cổ truyền như men ngọc, men rạn, men lam với kỹ thuật chạm khắc, vẽ tay tỉ mỉ, đã góp phần tạo nên thương hiệu nổi tiếng của làng gốm Bát Tràng.
Kinh nghiệm truyền đời của làng gốm Bát Tràng là “Nhất xương, nhì da, thứ ba dạt lò”, nghĩa là đất làm gốm phải đảm bảo độ rắn chắc cho sản phẩm, kế đó là kỹ thuật tạo men, men nâu, men xanh lam, men rêu, men rạn… Cuối cùng người thợ gốm phải thật kinh nghiệm trong khâu nung lò để có được sản phẩm gốm sứ Bát Tràng như ý và không bị lỗi.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, đến nay, gốm Bát Tràng vẫn giữ được những vẻ đẹp độc đáo và tinh xảo trong từng sản phẩm, đưa gốm sứ Bát Tràng ngày càng hội nhập và phát triển trên thị trường thế giới.
Các dòng sản phẩm chính của gốm Bát Tràng bao gồm: Đồ thờ cúng: lư hương, bát hương, đỉnh đồng men rạn, chân đèn, đôn sứ…; Đồ gia dụng: bát đĩa, ấm chén, nồi niêu, chum vại…; Gốm trang trí: lọ hoa, tượng gốm, phù điêu, tranh gốm…; Gốm mỹ nghệ: các sản phẩm nghệ thuật sáng tạo theo yêu cầu của thị trường trong và ngoài nước. Hiện nay, các sản phẩm gốm Bát Tràng đang ngày càng trở lên phong phú và đa dạng, bên cạnh các mặt hàng truyền thống thì Bát Tràng còn sản xuất nhiều sản phẩm mới đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng trong nước và các sản phẩm xuất khẩu theo đơn đặt hàng.
Làng gốm Bát Tràng còn là cái nôi của nhiều nghệ nhân gốm tài hoa, những người đã góp phần bảo tồn và phát triển nghề truyền thống. Thời gian qua, một số nghệ nhân đã thành công trong việc khôi phục lại những đồ gốm cổ truyền với kiểu dáng, nước men từ thời Lý, Trần, Lê, Mạc… Có thể kể đến một số nghệ nhân tiêu biểu như: Nghệ nhân Trần Độ – được mệnh danh là “Vua men gốm”, tạo ra nhiều sản phẩm men quý hiếm; Nghệ nhân Tô Thanh Sơn – người được ví “thu cả vũ trụ vào trong chén nhỏ”, đã cho ra đời nhiều sản phẩm ấm chén, bát đĩa đặc sắc; Nghệ nhân Nguyễn Văn Hưng với nhiều tác phẩm gốm độc đáo mang tinh hoa dân tộc; Nghệ nhân Trần Hợp – nổi tiếng với hai nước men là huyết dụ và kết tinh; Nghệ nhân Nguyễn Khang – chuyên sâu về các dòng sản phẩm tranh gốm và tranh sứ… Những nghệ nhân này không chỉ tiếp nối tinh hoa nghề cổ mà còn truyền dạy cho thế hệ trẻ, giúp làng nghề tiếp tục phát triển mạnh mẽ.
Năm 2019, nghề gốm Bát Tràng đã được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.
