Khoa Nghiên cứu phương Đông của Đại học Tổng hợp Saint Petersburg được thành lập cách đây hơn 150 năm dưới thời Sa hoàng Nga. Nghiên cứu Việt Nam học được đưa vào chương trình giảng dạy của khoa vào năm 1955 và Giáo sư người Việt Nam Nguyễn Tài Cẩn là người đầu tiên giảng dạy tiếng Việt tại đây. Sau đó, các giáo sư người Nga tiếp tục giảng dạy tiếng Việt cho sinh viên Nga. Hiện tại, khoa giảng dạy gần 90 ngôn ngữ phương Đông. Khoa cung cấp các khóa học về ngôn ngữ, văn hóa và lịch sử của các quốc gia ở Châu Phi, Viễn Đông, Cận Đông và Đông Nam Á. Khoa không đào tạo quá nhiều sinh viên mà tập trung vào chất lượng đầu ra.
Nói tới Việt Nam học tại Đại học Tổng hợp Saint Petersburg, phải kể tới Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Vladimir Kolotov – Nhà nghiên cứu Việt Nam học, Giám đốc Viện Hồ Chí Minh, Đại học Tổng hợp Quốc gia Saint Petersburg. Lý do Giáo sư học tiếng Việt là vì bị hấp dẫn bởi tri thức mà Giáo sư Nguyễn Tài Cẩn, người Việt Nam đầu tiên giảng dạy ngôn ngữ Việt Nam tại Đại học Tổng hợp Leningrad. Vợ Giáo sư Nguyễn Tài Cẩn là Giáo sư Nona Stankevich cũng là người rất nhiệt tình kêu gọi sinh viên học tiếng Việt và truyền bá tình yêu tiếng Việt cho các thế hệ sinh viên.
“Học tiếng Việt rồi tôi mới hiểu Việt Nam có truyền thống làm lịch sử, truyền thống nghiên cứu lâu đời được giới nghiên cứu thế giới ghi nhận. Và ghi nhận đó có được phải thừa nhận là do truyền thống bảo vệ chủ quyền đến cùng của dân tộc Việt Nam. Có bảo vệ được chủ quyền thì mới mong được công nhận như một thực thể, một đối tượng nghiên cứu hấp dẫn” – Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Vladimir Kolotov chia sẻ.
Tham gia Diễn đàn khoa học “Việt Nam học: “Thành tựu và triển vọng””, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Vladimir Kolotov đã chia sẻ về hoạt động của Viện Hồ Chí Minh thuộc Đại học Tổng hợp Quốc gia St. Petersburg. Theo đó, Viện Hồ Chí Minh là đơn vị đầu tiên và duy nhất ngoài Việt Nam được thành lập tại Đại học Tổng hợp Quốc gia St. Petersburg. Trong 11 năm qua, Viện Hồ Chí Minh đã hoạt động theo khái niệm trục trong 7 lĩnh vực chính: Ngoại giao nhân dân, nghiên cứu khoa học, phân tích, thẩm định, tư vấn, văn hóa, giáo dục và kinh tế.
Các tiếp cận Việt Nam học ở Đại học Tổng hợp Quốc gia St. Petersburg có thể kể đến các khoa/Viện sau: Khoa Nghiên cứu Châu Á và Châu Phi, Viện Hồ Chí Minh, Khoa Quan hệ quốc tế, Khoa Xã hội học,… Trong đó Khoa Nghiên cứu Châu Á và Châu Phi là một trong số các khoa/Viện có lịch sử nghiên cứu, lý thuyết, tiếp cận và sử dụng các phương pháp nghiên cứu Dân tộc học, Khu vực học, Việt Nam học là các phương pháp cơ bản.
Sự khởi đầu của Khoa Nghiên cứu Châu Á và Châu Phi (Khoa “Vostochny”), Đại học Tổng hợp Saint Petersburg, có thể bắt nguồn từ tháng 3 năm 1818 khi tiếng Ba Tư và tiếng Ả Rập bắt đầu được giảng dạy tại thành phố. Việc giảng dạy các ngôn ngữ Phương Đông được thiết lập theo Quy chế đầu tiên cho tất cả các trường đại học ở Nga được thông qua vào ngày 5 tháng 11 năm 1804. Trong số các giáo sư đầu tiên của khoa có nhiều học giả xuất sắc đã đặt nền móng cho Nghiên cứu Phương Đông tại Nga như O. Senkovsky, A. Kazem-Bek, K. Patkanov, V. Zhukovsky, V. Rosen.
Trong giai đoạn từ năm 1919 đến năm 1944, Khoa không còn là một khoa riêng biệt của trường Đại học. Tuy nhiên, truyền thống Nghiên cứu phương Đông vẫn được duy trì trong một số Khoa khác thường do các nhà Đông phương học nổi tiếng đứng đầu, chẳng hạn như N. Marr, A. Riftin và những người khác. FAAS được tái lập vào năm 1944.
Hiện nay, Khoa Nghiên cứu Châu Á và Châu Phi (FAAS) là một trong những trung tâm lớn nhất thế giới về nghiên cứu và giảng dạy ngôn ngữ, văn học, văn hóa, quan hệ quốc tế, kinh tế, tôn giáo và lịch sử của các quốc gia châu Á và châu Phi. Khoa có 170 chuyên gia có trình độ cao bao gồm 2 viện sĩ, 33 giáo sư và 56 phó giáo sư là thành viên giảng dạy của Khoa. Các khu vực rộng lớn của Trung và Viễn Đông, Trung Á và Kavkaz, Đông Nam Á và Châu Phi là các đối tượng được nghiên cứu tại Khoa. Số lượng ngôn ngữ châu Á và châu Phi được giảng dạy tại đây là đặc biệt nhất tại các trường đại học trên thế giới. Trong chương trình chung “Nghiên cứu châu Á và châu Phi”, sinh viên có nhiều cơ hội lựa chọn từ gần 100 ngôn ngữ và phương ngữ châu Á và châu Phi để nghiên cứu. 17 ngành học tạo nên FAAS cung cấp đào tạo trong nhiều lĩnh vực học thuật liên quan đến lịch sử, văn học, ngôn ngữ học, dân tộc học và nghiên cứu khu vực, do đó bao gồm 50 chuyên ngành cấp bằng.
Khoa cung cấp các chương trình đại học 4 năm để lấy bằng Cử nhân và các chương trình sau đại học 2 năm để lấy bằng Thạc sĩ. Những người muốn tiếp tục học có thể đăng ký vào các chương trình nghiên cứu sau đại học để lấy bằng Tiến sĩ và Tiến sĩ Ngữ văn hoặc Tiến sĩ Lịch sử. Ngoài ra, đối với những người có bằng cấp trong các lĩnh vực chuyên môn khác, FAAS cung cấp một số chương trình giáo dục bổ sung, chẳng hạn như các chương trình Ngôn ngữ phương Đông và Nghiên cứu khu vực và các khóa học bán thời gian để lấy bằng hoặc chứng chỉ về nghiên cứu phương Đông. Khoa được trang bị tốt; cơ sở vật chất của khoa bao gồm các phòng học được trang bị máy tính, phòng nghe nhìn và thư viện của Khoa. Những người tốt nghiệp Khoa được công nhận là những chuyên gia có trình độ cao, sở hữu kiến thức cơ bản và tham gia vào nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống văn hóa, xã hội và chính trị ở Nga và nước ngoài.
FAAS đào tạo những chuyên gia có trình độ cao trong các lĩnh vực ngôn ngữ, văn học, lịch sử, chính trị, kinh tế, văn hóa và tôn giáo của các quốc gia và khu vực hiện đại và cổ đại ở Châu Á và Châu Phi.
Với hơn 30 năm nghiên cứu Việt Nam học, Giáo sư, tiến sĩ lịch sử Việt Nam Vladimir I. Antoshchenko – Chủ tịch Hội đồng chương trình học thuật tập trung vào Nghiên cứu Việt Nam tại Đại học St Petersburg chia sẻ “Lịch sử Việt Nam có nhiều điều thú vị, càng đi sâu càng bất ngờ. Tại hội thảo Quốc tế Việt Nam học lần thứ III, tôi có báo cáo về lịch sử thời Hậu Lê với nghiên cứu bằng phương pháp định lượng về toàn bộ biên niên sử từ thế kỷ 15-18. Tôi đã rút ra nhiều kết luận rất bất ngờ mà trước đây giới sử học Việt Nam chưa làm”.
Giáo sư nói tiếng Việt chẳng khác người bản địa Việt Nam, từ cách dùng từ đến ngữ điệu. Ông nói: “Hơn 30 năm nay, tôi nói tiếng Việt như tiếng mẹ đẻ. Nhiều lúc tôi cũng không nhớ tiếng Việt hay tiếng Nga là tiếng mẹ đẻ của tôi. Việt Nam đã trở thành quê hương thứ hai của tôi rồi”.
Nguyên do chọn ngành Việt Nam học của Giáo sư cũng khá đơn giản. Đó là khi ông nghiên cứu về Đông phương học tại Đại học Tổng hợp Matxcơva và được phân công nghiên cứu về Việt Nam. Ông nói: “Tôi rất thích nghiên cứu về lịch sử, tôn giáo Việt Nam, đó là hai lĩnh vực mà tôi coi là trọng tâm nghiên cứu về văn hóa Việt”.
Trước xu thế hội nhập của Việt Nam hiện nay, ông tin rằng người Việt Nam sẽ thích ứng rất nhanh vì tính cách của người Việt Nam vốn là học hỏi rất nhanh và biết giữ bản sắc văn hóa truyền thống của mình. Đó là một sức mạnh của Việt Nam trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Giáo sư Vladimir I. Antoshchenko cho rằng giới Việt Nam học là một ngành/chuyên môn nghiên cứu tổng thể đa ngành, nên dù là nhà sử học hay nhà ngôn ngữ học, thì cũng phải có kiến thức tổng thể về Việt Nam, về văn hóa Việt Nam.
Giáo sư đến với ngành Việt Nam học từ đầu những năm 1980, khi bắt đầu học tiếng Việt tại Đại học Tổng hợp Lômônôxôp ở Moskva, sau đó sang Việt Nam thực tập ở Hà Nội và sau đó hơn 30 năm qua, ông thường xuyên đến Việt Nam để nghiên cứu. Trong một lần gặp gỡ và trò chuyện với nguyên Chủ tịch nước Việt Nam Nguyễn Minh Triết ông rất xúc động và nhận ra rằng, Chính phủ Việt Nam rất quan tâm tới ngành Việt Nam học. Ông hy vọng, sau này sẽ có một mạng lưới quốc tế Việt Nam học phủ rộng, bao gồm cả học giả trong nước và nước ngoài có thể kết hợp với nhau để đạt những thành công mới trong nghiên cứu.
Thành công của Giáo sư Vladimir I. Antoshchenko còn phải kể đến công lao của người vợ của Giáo sư vì bà cũng là một nhà Việt Nam học ở Slovakia, hai vợ chồng nên duyên với nhau ở Hà Nội. Bà tốt nghiệp khoa Văn học Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Bố vợ Giáo sư cũng là một nhà Việt Nam học, cả hai thế hệ đều là nhà Việt Nam học. Bố vợ ông còn là một nhà dịch giả thơ, từng dịch thơ Bác Hồ từ tiếng Việt sang tiếng Slovakia. Cũng có thể nói, gia đình ông là một gia đình quốc tế, là gia đình Việt Nam học. Trong những công trình khoa học của cuộc đời, ông luôn cảm thấy tâm đắc nhất với các nghiên cứu về lịch sử Việt Nam, về văn hóa tôn giáo Việt Nam, đặc biệt là thời kỳ vua Lê, chúa Trịnh, thế kỷ XV, XVI. Ông từng giảng dạy tại Đại học Tổng hợp Moskva nhiều chuyên môn liên quan đến Việt Nam học, trong đó có dân tộc học và tôn giáo, tín ngưỡng Việt Nam. Nhiều thế hệ sinh viên của Nga được ông truyền lửa và sự nhiệt huyết của họ dành cho Việt Nam học rất sâu sắc.
